Ανερυθρίαστες Αγέλες

Από τον Μάριο Νόττα*

 

Παραμονές του Πάσχα, εν μέσω διάχυτης περιβάλλουσας Βίας (MME, επικαιρότητα, Γάζα, αναίτια βίαια εγκλήματα, ενδο-οικογενειακά δράματα, αγέλες εφήβων) στην οποία μόλις προστέθηκε η σύρραξη Ισραήλ - Ιράν, έψαχνα τι σου είχα γράψει πριν δύο μήνες. 

 

Πιο κάτω:

 

“Ο νέος πολίτης μεγαλώνει εκτειθέμενος σε χιλιάδες παραλλαγές της Βίας, όχι σπάνια θαυμάζοντας τους πρωθιερείς της ως υποδειγματικά είδωλα. Και βέβαια τα MME, παγκόσμια και εγχώρια έχουν αποδεχτεί και εγκολπώσει αυτή την τάση. Σε μία κούρσα ανάδειξης όλο και πιο ακραίων - σοκαριστικών εκδοχών της. Αν δεν την παράγουν, την αναπαράγουν. Αγνοώντας θεμελιώδεις αρχές της Ψυχολογίας όπως είναι το Imitation Crime (μιμητική εγκληματική συμπεριφορά). 

Θα το πιάσουμε από εδώ, στον περίπατό μας σε επομενο Boulevard…”

 

Στον ίδιο αλλά και στον αμέσως επόμενο περίπατο, (πριν ένα μήνα) σου έγραφα για μία υποθετική δυστοπική κοινωνία, με διττό έλεγχο της εύπλαστης ηλικίας των νέων πολιτών. Από την μία με την κουλτούρα του Φόβου και από την άλλη με την συστηματική απομειωση (έλεγχος ποσότητας) του “Ελεύθερου Χρόνου” σε συνδυασμό με αυτό που αποκαλέσαμε “Μαζική Ανατροφή” (έλεγχος ποιότητας) σε σχέση με την αυστηρή τυποποίηση ενός βίαιου οπτικο-ακουστικού πολιτισμού αλλά και την (επιβαλλόμενη) γονική απουσία. 

 

Σήμερα θα ψηλαφήσουμε τον βαθμό ευθύνης του επιδραστικότερου ΜΜΕ, της τηλεόρασης κάνοντας εικασίες περί του αν συμβαίνει συστηματικά, με πρόθεσή ή όχι, αν πιθανώς σχετίζεται με την επιδίωξη θεαματικότητας (άρα ‘ματιών’, επομένως εσόδων διαφήμισης), κατα πόσο οφείλεται σε άγνοια ή όχι. Αναπόφευκτα αγγίζουμε τον ρόλο κανονιστικών ομάδων, όπως το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), σε σχέση με την διαιώνιση του φαινομένου.

 

Πρώτα απ’όλα ας δούμε τις ευθύνες εκάστου εξ ημών: Συναποτελούμε μία ‘αγορά’ που ‘συγκινείται’ από την απεικόνιση της βίας. Δικές μας και παλαιότερες γενιές, (από τον Όμηρο, αν όχι από την Μαχαμπαράτα) ανέκαθεν αντλούσαν τέρψη από ηρωϊκές ιστορίες που συνείχαν πλεόνασμα βίας, ενθαρρύνοντας αρχετυπικές τροπές μας προς την επικράτηση, την επιβολή και τον βίαιο αφανισμό του αντίπαλου, του αντίζηλου και κάθε τύπου “μοχθηρού”.

Με τον παραπάνω συλλογισμό θα μπορούσαμε να ‘αθωώσουμε’ κάθε τύπο περιεχομένου (και πολύ περισσότερο τηλεοπτικού, ως άνω) για την απεικόνιση και εμπέδωση δυσανάλογης και περιττής βίας στην καθημερινότητά μας.

 

Αν αρκεστούμε στο παραπάνω “άλλοθι” για τα τωρινά φαινόμενα, τότε πως εξηγούμε το ότι τα μεν παραπάνω αφηγηματικά πρότυπα υπήρχαν πάντα, ενώ οι κοινωνίες μας έγιναν αβίωτες πρόσφατα ; Για παράδειγμα, γνωρίζουμε πως οι προηγούμενες γενιές μεγάλωσαν τόσο με ‘western’ όσο και με μυθοποιημένες απεικονίσεις της μαφίας και των εγκλημάτων της. Γιατί οι ‘εύπλαστοι’ πολίτες του τότε, δεν μετατράπηκαν σε βίαια παθογενή στοιχεία επηρεάζοντας τα ήθη, τη δημόσια ασφάλεια και την ποιότητα ζωής ; 

Προφανώς κάτι άλλο συνέβη. 

 

Αυτό το κάτι άλλο (καταθέτουμε σήμερα πως) είναι η απεικόνιση της βίας στο επιδραστικότερο των Μέσων, εκείνο της Τηλεόρασης (ναι, στην εποχή της Ψηφιακής Πολιτείας), όχι μόνο στο “ψυχαγωγικό” περιεχόμενο, αλλά πρωτίστως στο Ενημερωτικό. Μία τυχαία επιλογή ‘ρεπορτάζ’, “stories”, αφιερωμάτων, “special reports” και άλλων συστοιχιών ενημερωτικού περιεχομένου, θα μας κάνει αμέσως μάρτυρες, κοινωνούς και αποδέκτες ακραίων συμπεριφορών, βίαιων πράξεων, απεικόνισης περιττής και άκρατης βίας - συχνά από πλάνα αρχείου, με ελάχιστη έως μηδενική προστιθέμενη δημοσιογραφική αξία. 

 

Στόχος συνήθως ο αισθησιασμός (παλιότερα το λέγανε “αίμα και σπέρμα”) και μία κακώς εννοούμενη απεικονιστική ‘πληρότητα’ της είδησης. 

 

Σημειώνουμε το επιχειρούμενο ελαφρυντικό της ‘θόλωσης’ των εικόνων. Ωστόσο κάθε πρωτοετής σπουδαστής ψυχολογίας (όπως και κάθε καλός σκηνοθέτης)  γνωρίζει πως κάθε απεικόνιση “νοούμενης” βίας, δυνητικώς ‘εντυπώνει’ στον αποδέκτη υπερβάλλουσα και όχι απομειωμένη βία. Ο εγκέφαλος έχει τη τάση να συμπληρώνει τα κενά, εκτρεπόμενος στο χείριστο σενάριο. 

 

Αυτό μας φέρνει σε μία άλλη συγκλονιστική διαπίστωση των συμπεριφορικών επιστημών. 

 

Η απεικόνιση βίας, προκαλεί βία δια του φαινομένου του Imitation Crime (μιμητική εγκληματική συμπεριφορά). Αυτό κάλλιστα απαντά το ρητορικό ερώτημα πιο πάνω: Γιατί η ‘γενική’ απεικόνιση βίας δεν ‘έφερε’ περισσότερη βία στις κοινωνίες μας, ενώ η κατάχρηση οπτικοακουστικής βίας π.χ. στις ειδήσεις, έχει απτό, άμεσο και εκφυλιστικό αποτέλεσμα: Πρόκειται για την ‘διάκριση’ της Ζωής απο την Μυθοπλασία. Μολονότι η βία στην μυθοπλασία δεν είναι αμοιρη ευθύνης, είναι πολύ λιγότερο επιδραστική απο την απεικόνιση της βίας στην καθημερινότητα. Όταν ένα παιδί βλέπει (όχι μια ταινία, αλλά..)  ένα άλλο παιδί να χτυπάει ανελέητα τον συμμαθητή του και τα ‘επιθυμητά’ κορίτσια να το καταγράφουν, διαδίδοντάς το με θαυμαστικά σχόλια, κατηγοριοποιεί τον εαυτό του ως επιθυμητό Θύτη, όχι ως επιθυμητό Θύμα. Αν έχει την ευκαιρία, θα πράξει ανάλογα. Η Αγέλη του θα τον επιβραβεύσει, και η περιφορά της εικόνας του να διαπράττει το άδικο και παθογενές θα τον αναβαθμίσει αντί να τον αποθαρρύνει. Πόσο μάλλον όταν γίνεται ένας ‘θολός’ τηλεοπτικός ήρως. Τότε θα τον χαίρεται και η γιαγιά του που δεν έχει ίνστα, τικτοκ και σναπ.

 

Ο μιμητισμός αυτού που είναι ‘αληθινό’ και επίμονα επαναλαμβανόμενο (‘ντοκουμενταρίστική’ βία στις ειδήσεις) έχει επαυξημένη ισχύ. Καθώς ο εύπλαστος συμπολίτης μας “καταλαβαίνει” πως “το κάνουν όλοι”, άρα δυνητικώς είναι μέρος της ‘κανονικότητας”, θα το επαναλάβει ανενδοίαστα όταν οι συνθήκες το θέσουν ως επιλογή. Πρόκειται για μία εν δυνάμει ‘εκπαίδευση’ στην απόκλιση, με ταυτόχρονη στρεβλή μεταφορά υποδείγματος, συγχρονισμού κοινωνίας και διάπλασης χαρακτήρων.

Ας ελπίσουμε πως -έστω, τώρα- κάτι θα αλλάξει.

 

Υστερόγραφο 1: Μόλις εξόρυξα ένα σύντομο και καλογραμμένο άρθρο στην Lifo, με υπογραφή του Γιώργου Τσαγκόζη και τίτλο “Τα κινούμενα σχέδια που βλέπαμε στα ’80s ήταν τρομακτικά σκληρά και έχω μία θεωρία για αυτό”.

Ο συντάκτης μοιάζει συγκλονισμένος, αναπολώντας την βία των κινούμενων σχεδίων της δικής του εύπλαστης ηλικίας, στην δεκαετία του ‘80 και αναρωτιέται για τον βαθμό ευθύνης του τότε οπτικοακουστικού προϊόντος στην ψυχική υγεία της γενιάς του. Διάβασέ το. 

 

Υστερόγραφο 2: Το παρόν θα υποβληθεί, επισήμως στο ΕΣΡ. Ως κάλεσμα για δράση.