«Περί ψευτιάς ή κλεψιάς το εγκώμιο»

Είναι στα αλήθεια θλιβερό να λες ότι μια κοινωνία βρίσκεται πέρα από την οικονομική κρίση και τα μνημόνια σε αξιακό και πνευματικό λήθαργο. Και τούτο διότι είτε αφορίζεις και δεν βλέπεις ότι υπάρχουν και φωτεινά παραδείγματα είτε μοιρολατρικά ή κυνικά αποδέχεσαι ότι αυτός είναι ο κυρίαρχος κανόνας στον οποίο όλοι έχουμε υποταχθεί.

Από τον Νικόλα Παπαναστασόπουλο

Στα αλήθεια μπορούμε να αναρωτηθούμε γιατί έτσι έχουν τα πράγματα; Γιατί για τον Νεοέλληνα η μη θεσμική συμμόρφωση, η αντικοινωνική συμπεριφορά, μέσα από τη γνωστή προσφώνηση, την ψευτομαγκιά, την επιθετικότητα και την ψευτιά αλλά και κλεψιά (οι δύο τελευταίες ως ιδιότητες που αποδίδονται ως επίκληση στο ήθος του πολιτικού αντιπάλου) αποτελούν όψεις του δημόσιου βίου; Για ποιο λόγο η πολιτική ανθρωπολογία του Νεοέλληνα έχει αποστεί από αρχές και συμπεριφορές που αν μη τι άλλο έδιναν συνοχή σε μια κοινωνία; Οι εικόνες των παιδικών μου χρόνων με τη γιαγιά να τρατάρει τον κάθε περαστικό, καθώς το σπίτι στο χωριό ήταν στον δρόμο για το τοπικό μοναστήρι, παραμένουν ανεξίτηλες και αποτελούν την πιο ισχυρή βάση σύγκρισης με τη σημερινή πραγματικότητα. Ήταν κοινωνική σύμβαση η συμπεριφορά της που είχε να κάνει με έναν καθωσπρεπισμό και το τι θα πει η κοινωνία αν είμαστε αφιλόξενοι; Ή ήταν κάτι άλλο πιο ουσιαστικό και πιο γνήσιο από πλευράς πολιτικής ανθρωπολογίας; Είχε άραγε να κάνει με το «fi-lo-ti-mo» που δεν μεταφράζεται σε άλλες γλώσσες και ο Ομπάμα τόνισε;

Βάζω πολλά ερωτήματα, καθώς περισσότερο θέλω να προκαλέσω τον προβληματισμό και μαιευτικά θέλω όποιος διαβάσει αυτές τις γραμμές να αναρωτηθεί για τους λόγους και να δώσει τις απαντήσεις. Αυτές υποθέτω ότι έχουν να κάνουν με την παιδεία και την εκπαίδευση, με το παράδειγμα συμπεριφοράς που δίνει το πολιτικό μας σύστημα και οι ταγοί του και εν τέλει από μας τους ίδιους και τις επιλογές του καθενός, ως «Ηρακλής μεταξύ του δρόμου της αρετής και της κακίας». Και δεν είναι ηθικολογία να μιλάς για αυτές τις έννοιες που πέρα από φιλοσοφικο-δικαιακές αναλύσεις αποδεικνύονται στους γύρω μας, στον τρόπο του λέγειν και του πράττειν. Και πάνω από όλα στον τελικό μας κριτή, τη συνείδησή μας που «ακουμπά» στο μαξιλάρι μας τη στιγμή του ύπνου. Θα πει κανείς σε μια κοινωνία τόσο ανταγωνιστική η επιβίωση, η αυτοσυντήρηση (το survivor) συνιστούν πρώτιστες ανάγκες. Εδώ ο ίδιος ο Άμλετ τόνιζε ότι «είμαι κακός γιατί είμαι καλός».

Η απάντηση ίσως και αδήριτα διέρχεται από την αλλαγή παραδείγματος στην κοινωνία και στην πολιτική και πάνω από όλα στην παιδεία και στην εκπαίδευση. Όταν ο καθένας μας, ως άτομο, οικογένεια, σχολείο, κοινωνία και πολιτική, αποκτά (συνιστά υπαρξιακή πρόκληση) αληθινό περιεχόμενο, τότε μια κοινωνία βαδίζει τον κατ’ αξίαν και όχι κατά ψευτιάν ή κατά κλοπήν βίον. Όταν ο καθένας μας συμπεριφέρεται, εργάζεται, δρα και δημιουργεί με γνώμονα την καντιανή κατηγορική προστακτική πράττε ωσάν με την πράξη σου να θέτεις κανόνα καθολικής ισχύος, ίσως υπάρξει ελπίδα. Κανόνας καθολικής ισχύος δεν είναι το δίλημμα μεταξύ του ψεύτη και του κλέφτη που υποστήριξε πρόσφατα ο πρωθυπουργός για να χτυπήσει τους πολιτικούς του αντιπάλους και να προκαλέσει αντίστοιχα ιδεολογικά αντανακλαστικά στους πολίτες. Κανόνα καθολικής ισχύος συνιστά καθετί που οδηγεί μια κοινωνία στη διαλεκτική σχέση πόλης και πολίτη που έθεσαν ως πολιτικο-παιδευτικό πρότυπο οι αρχαίοι Έλληνες, αλλά οι σύγχρονοι αδυνατούν να διαβάζουν τα γραπτά τους και πάνω από όλα, εντός ή εκτός εισαγωγικών, να μεταφράσουν ως υψηλές αρχές παιδείας και πολιτισμού.

*Ο Νικόλας Παπαναστασόπουλος είναι Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Το συγγραφικό του έργο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρης.

**Φωτό: Ανδρέας Αθανασόπουλος