Τα Καλά και Ωφέλιμα

 

Από τον Μάριο Νόττα*

 

Περιβαλλόμαστε από περισσή ασχήμια. 

 

Το χειρότερο: Βάσει ενός ενσωματωμένου αυτοσυντηρητικού μηχανισμού, με σκοπό την διασφάλιση της ψυχικής μας ισορροπίας, το ‘άσχημο’ παύει να μας πληγώνει. 

 

Μιλάμε για πραγματικό Τραύμα. Η ασχήμια μέσω των λεπτών ψυχο-σωματικών διαύλων βλάπτει την υγεία, υποβοηθά ασθένειες, αλλοιώνει την συμπεριφορά. Όλα αυτά τα επιβεβαιώνει η συμβατική Ιατρική, ενώ τα τελευταία χρόνια διεξάγεται έρευνα και κατα πόσο η ασχήμια -άναρχοι ήχοι, ασυμφωνία χρωμάτων κ.α.- επηρεάζει αποφασιστικά και άλλους έμβιους οργανισμούς, ειδικά τα ανώτερα είδη.

 

Επομένως είναι καθοριστικής σημασίας να αντιληφθούμε (και ίσως να συμφωνήσουμε) για το τι είναι Ασχήμια. Τι είναι Καλαισθησία. Και για το αν υπάρχει το “αντικειμενικώς ωραίο”.

 

Όσοι θυμοσοφούν περί τα σύγχρονα πράγματα (και διατρέχουν προβληματικές “πολυτελείας”, όπως κάνει το παρόν πόνημα…) συχνά ξεχνούν πως “η Αμερική έχει ανακαλυφθεί”. Πρώτος, λοιπόν, ο Πυθαγόρας μίλησε για την Αρμονία των Σφαιρών. Μας είπε δηλαδή (μεταξύ άλλων) πως άνω θωρώντας και αναλογιζόμενοι το ορατό μέρος του Σύμπαντος, διαπιστώνουμε πως περιβαλλόμαστε από ανώτερη και αναπόδραστη αρμονία, χωρίς την οποία δεν θα υπήρχαμε. Παρακαλώ σημείωσε: Αυτό το αξίωμα ανα-νοηματοδοτήθηκε από τον Χριστιανισμό (και όχι μόνο) μιλώντας για την παντοδυναμία της Αγάπης, ως “θεϊκή τεχνολογία” που δημιούργησε τα πάντα, διατρέχει τα πάντα, συναποτελώντας και το κλειδί ενός έμπλεου ψυχικής ηδονής και ανέλιξης βίου).

 

Επομένως υπάρχει η Αξιωματική Ωραιότητα; Την οριστική απάντηση θα μας την δώσει ο Μαθηματικός (ο Πυθαγόρας ήταν από τους πρώτους). Ναι, τα μαθηματικά ακόμα και στην απλότερη μορφή τους, αποτελούν Πραγματεία περί του Ωραίου. Ας το δούμε εφαρμοσμένα, σε ένα πεδίο με το οποίο είμαστε όλοι εξοικειωμένοι, την Μουσική.

 

Εξετάζοντας την Δυτική μουσική (και την χρήση της κλίμακας με τους επτά φθόγγους και τα πέντε ημιτόνια) βλέπουμε πως κάθε νότα αντιστοιχεί σε μία συχνότητα, δηλαδή σε ένα αριθμό μετρούμενων κυματικών ταλαντώσεων που ονομάζουμε ‘συχνότητες’ - respect στον κ. Herz που μας έμαθε να τις μετράμε. Εσύ πιθανώς είσαι εξοικειωμένος με τους όρους ‘μπάσα’ και ‘πρίμα’ που δεν είναι τίποτα άλλο από χαμηλός αριθμός ταλαντώσεων και υψηλός,  αντιστοίχως. 

Οταν συνδυάζουμε ήχους, π.χ. όταν εκτελούμε ένα ακόρντο (συνήχηση πολλών τόνων) στη κιθάρα ή στο πιάνο, αυτό που κάνουμε είναι να υλοποιούμε την συνύπαρξη, τριών διαφορετικών ‘τιμών’ - δηλαδή να ακούμε ταυτόχρονα τρεις διαφορετικές μαθηματικές αξίες, τρία αριθμητικά μεγέθη.

 

Οι αποστάσεις μεταξύ αυτών των μεγεθών για να είναι το άκουσμα ευήκοο, είναι πολύ, μα πολύ συγκεκριμένες. Παίζουμε π.χ. συγχρόνως το ντο, το μι και το σολ. Ακούγεται ‘ωραία’. Ολοι συμφωνούμε σε αυτό. Αν παίξουμε ντο-φα-σολ οι 990 στους 1000 (για τους άλλους διάβασε πιο κάτω) θα σου πουν πως είναι ‘παράφωνο’, άσχημο. Τα διαστήματα μεταξύ αυτών των φθόγγων είναι επίσης πολύ συγκεκριμένα. Πρόκειται περί μίας ‘στοιχισμένης συνύπαρξης’ που διέπεται από απαράβατους ‘νόμους’ περί του ωραίου, που κανείς (σχεδόν) δεν αμφισβητεί.

 

Μπορούν λοιπόν τα μαθηματικά να ‘αναδείξουν’ το Αντικειμενικά Ωραίο σε άλλες τέχνες, όπως η Αρχιτεκτονική, ο Κινηματογράφος ή η Συγγραφή Κειμένων ; Η απάντηση είναι ‘βεβαίως’ (κρίμα που ξεπερνά τα χωρικά όρια του παρόντος).

 

Οι -υπέρτατοι και μαθηματικοί- αυτοί νόμοι εφαρμόζονται με την ίδια συνέπεια στις ‘χαλαρές’ κουβέντες περί “ζεστών και ψυχρών χρωμάτων” ή περί της τεχνοτροπίας του Vermeer. Θυμήσου πως τα χρώματα αντιστοιχούν επίσης σε αριθμητικές αξίες (ναι, ταλαντώσεις). Το ωραίο διέπεται από αρμονία. Και η αρμονία εκφράζεται με μαθηματικές αξίες. Η άναρχη (προσοχή σε αυτόν όρο - ‘χωρίς αρχές’) διάρρηξη αυτών των κανόνων, προκαλεί το κακόηχο, το άσχημο, το απωθητικό, το εξαποδώ.

 

Με τις παραπάνω Αρχές κατα νου, κλείνουμε με την (ενσωματωμένη) ανατροπή τους: Τι γίνεται με τα ‘νέα ρεύματα’ που κάθε φορά θεωρούνται ‘κακόγουστα’ αλλά συχνά-πυκνά επικρατούν και δημιουργούν νέες τάσεις στη Τέχνη ; Τι γίνεται με τους (παραπάνω) 10 στους 1000 ;

 

Η εξήγηση είναι (σχετικά) απλή: Οι κοινωνικές συνθήκες επηρεάζουν άμεσα αυτό που θεωρούμε ‘αρμονία’. Όταν γεννιέται ένα νέο ρεύμα (ας πούμε το ‘κραυγαλέο’ punk στο δεύτερο μισό των ‘70) τότε δημιουργούνται νέες συμβάσεις. Οι “αναθεωρητές” κληρονομούν το υπάρχον πλαίσιο (στο παράδειγμά μας την Ροκ αισθητική) και δημιουργούν νέες “συμμετρίες”. 

 

Μονίμως, οι μεγαλύτερες ηλικίες αντιστέκονται στην νέα τάση περί ωραίου. Αντιθέτως οι νεότερες φέρνουν το βάρος της προσαρμογής του στην ιδιοσυστασία των καιρών στους οποίους μεγαλώνουν. Αυτό δεν θα αλλάξει ποτέ. Οι ‘κακές’ απόπειρες ξεχνιούνται, ενώ οι νέες πετυχημένες συμμετρίες δημιουργούν ‘νέα σχολή’ και είτε είναι θνησιγενείς είτε όχι, εκφράζουν (κυρίως) την εποχή τους.

 

Κλείνοντας, ζητώ την προσοχή και την ευαισθησία σου, στην επόμενη φορά που θα εκτεθείς σε ένα από τα υπερβατικώς κραυγαλέα υποδείγματα υψηλής μουσικότητας, μαθηματικής ευμορφίας και ηχητικής αισθητικής: Οταν ακούσεις τη βροχή ή τον άνεμο, όταν ακούσεις την θάλασσα. Ολα τους είναι παραδείγματα ‘Ατονης Μουσικής’ που πετυχαίνει σύνθετες συμμετρίες απύθμενης πολυπλοκότητας, αισθητικής και υψηλής Τέχνης. Οι μάστορες του Σιτάρ και της άνευ διαστημάτων ανατολικής μουσικής είναι ένα βήμα πιο κοντά από εμάς τους δυτικούς από αυτή την άποψη. Ολοι μας όμως, κάποια μέρα, θα είμαστε ικανοί, όχι μόνο να εκτιμήσουμε αυτά τα θεραπευτικά ακούσματα, αλλά και να συνθέσουμε, πάνω σε αυτές τις λεπτοφυείς “κλιμακες”.

 

Σε χαιρετώ θυμίζοντας τον τίτλο: “Ωφέλιμα”. Η Καλαισθησία κάνει Καλό. Η ικανότητά μας να την διακρίνουμε ίσως είναι σημαντικότερη του να τρεφόμαστε σωστά ή να ακολουθούμε συνεπώς μια θεραπεία. Εξελισσόμενοι θα γίνουμε όχι απλώς Ρέκτες του ωραίου, αλλά πρωτίστως Δημιουργοί και Πρέσβεις. Αναπόδραστα.