Φυσικές καταστροφές: Πόσο απειλείται η Αττική;

Οι πρόσφατες πυρκαγιές στην Αττική, στη Ρόδο, στον Έβρο και σε άλλα μέρη της χώρας μας, αλλά και οι έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες στη Θεσσαλία, προκάλεσαν πολλά ανθρώπινα θύματα και εκτεταμένες κοινωνικές, οικονομικές, περιβαλλοντικές συνέπειες και μεγάλη οικολογική καταστροφή. Ταυτόχρονα, επανέφεραν στο προσκήνιο τη συζήτηση για το κατά πόσο ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της χώρας έχει τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά σε φυσικές καταστροφές μεγάλης κλίμακας. 

 

*Του Δρος Γεράσιμου Α. Παπαδόπουλου

 

Η συζήτηση αυτή ξεκίνησε πριν από δεκαετίες. Ζήσαμε μεγάλα καταστροφικά γεγονότα και κάθε φορά ακούγαμε μεγαλόστομες εξαγγελίες και μεγαλεπήβολα σχέδια. Αν δει κάποιος τις εξαγγελίες που διατυπώθηκαν μετά τις φονικές πυρκαγιές στην Ηλεία και αλλού στη χώρα το καλοκαίρι του 2007 θα μείνει έκθαμβος. Εξαγγέλθηκαν επιχειρησιακά κέντρα, δορυφορικά και άλλα προηγμένα συστήματα. Καμμιά εξαγγελία δεν υλοποιήθηκε. Ο πιο πρόσφατος νόμος του Φεβρουαρίου του 2020 για την πολιτική προστασία, προβλέπει τη δημιουργία ενός περιφερειακού επιχειρησιακού κέντρου σε κάθε μία από τις 13 περιφέρειες της χώρας. Αυτή η ιδέα αποτελεί ένα από τα βασικά μέτρα που υποστηρίζω, εξάλλου το είχα υποστηρίξει σε σχετική αρθρογραφία μου σε μεγάλες αθηναϊκές εφημερίδες μετά την καταστροφική πυρκαγιά στο Μάτι τον Ιούλιο του 2018. Δυστυχώς μείναμε με τη χαρά. Μέχρι τώρα ο νόμος δεν έχει εφαρμοστεί, τα περιφερειακά επιχειρησιακά κέντρα δεν έχουν προχωρήσει. Η χρήση του αριθμού έκτακτης ανάγκης 112 έχει εφαρμοστεί από το 2019. Η χρησιμότητά του είναι αναμφισβήτητη, αλλά χρειάζεται σημαντική επιχειρησιακή βελτίωση. 

 

Αποκτήσαμε και Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας το καλοκαίρι του 2021. Και αυτό το έχω προτείνει από χρόνια. Όπως είχα ήδη προτείνει από το 2000 και την ενσωμάτωση σε αυτό του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας, ο οποίος επί χρόνια υπαγόταν στο Υπουργείο Υποδομών και στο τέως ΥΠΕΧΩΔΕ. Και αυτό έγινε. Αλλά προς το παρόν οι προσδοκίες από το νέο υπουργείο σε μεγάλο βαθμό δεν έχουν ικανοποιηθεί. 

 

Αυτές οι γενικές παρατηρήσεις ισχύουν και για την περιφέρεια Αττικής. Δεν μου διαφεύγει ότι η αρμόδια υπηρεσία, δηλαδή η Αυτοτελής Διεύθυνση Πολιτικής Προστασίας της περιφέρειας, παρά τον περιορισμένο αριθμό προσωπικού που διαθέτει, εκτελεί σημαντικότατο έργο, με την εκπόνηση σχεδίων και την πραγματοποίηση δράσεων προετοιμασίας έναντι φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών, όπως ασκήσεις, ενημερωτικές συναντήσεις (π.χ. ημερίδες), παραγωγή έντυπου και ηλεκτρονικού υλικού και άλλες. Όμως, οι ανάγκες και οι απαιτήσεις στην Αττική είναι τεράστιες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η περιφέρεια Αττικής είναι η πλέον ευάλωτη σε πιέσεις και κρίσεις για το λόγο ότι συγκεντρώνει μεγάλο πληθυσμό και πλήθος εμπορικών, βιομηχανικών και άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων. Η ίδια περιφέρεια χαρακτηρίζεται από οξύτατο πρόβλημα και με τα απορρίμματα το οποίο, εκτός των άλλων, συντείνει στην πρόκληση πυρκαγιών σε αστικό περιβάλλον, π.χ. στον Ασπρόπυργο, και συνακόλουθη ατμοσφαιρική ρύπανση η οποία πλήττει κυρίως τις νότιες περιοχές. 

 

Η πρόσφατη ιστορία της Αττικής είναι εύγλωττη. Στην περιφέρεια αυτή συνέβησαν οι περισσότερο θανατηφόρες φυσικές καταστροφές στη χώρα. Τον Ιούλιο του 1987, ο τρομερός καύσωνας που έπληξε όλη τη χώρα και ιδιαίτερα την Αττική,  προκάλεσε τουλάχιστον 1500 θύματα, εκ των οποίων τα περισσότερα στην Αττική.  Στις 7 Σεπτεμβρίου του 1999, ένας μετρίου μεγέθους σεισμός (μόνο 5,9 στην κλίμακα Richter), προκάλεσε βλάβες σε 55 δήμους της Αττικής. Κοντά στο επίκεντρο συνέβησαν ολικές καταρρεύσεις κτιρίων που οδήγησαν στο θάνατο 143 ανθρώπους και τραυμάτισαν εκατοντάδες άλλους. Πέραν των πολλών κοινωνικών προβλημάτων, το μετρήσιμο οικονομικό κόστος ανήλθε σε περίπου 3 δις δολάρια. Ίσως μόνο η πρόσφατη καταστροφή στη Θεσσαλία δημιούργησε ανάλογο άμεσο κόστος. Μετά τις σημαντικές πυρκαγιές στην Πάρνηθα το καλοκαίρι του 2007, φθάσαμε στο Νοέμβριο του 2017, οπότε η πλημμύρα στη Μάνδρα προκάλεσε εκτεταμένη καταστροφή και 25 θύματα. Η κορύφωση του δράματος γράφτηκε τον Ιούλιο του 2018 με την τρομερή πυρκαγιά στο Μάτι. Ο αριθμός των θυμάτων ανήλθε σε 105 προκαλώντας εθνικό πένθος. 

 

Η πολύ υψηλή τρωτότητα της Αττικής έχει επισημανθεί σε σχετικές επιστημονικές μελέτες από χρόνια. Το 1996 δημοσίευσα, σε συνεργασία με έναν φοιτητή μου, μια μελέτη στην οποία υπολογίσαμε το πόσο ευάλωτες είναι οι διάφορες περιοχές της χώρας στο σεισμικό κίνδυνο. Αποδείχθηκε ότι στην κορυφή βρίσκεται η Αττική παρόλο που δεν χαρακτηρίζεται από την υψηλότερη σεισμικότητα. Αλλά τα χαρακτηριστικά του δομημένου, και γενικότερα του ανθρωπογενούς, περιβάλλοντος είναι τέτοια που καθιστούν την Αττική εξαιρετικά ευάλωτη ακόμη και σε σχετικά όχι μεγάλους σεισμούς και άλλους φυσικούς κινδύνους. Μετά από τρία χρόνια ήρθε η επιβεβαίωση με το σεισμό της Πάρνηθας του 1999. Πρόσφατα, μια περισσότερο επικαιροποιημένη μελέτη, που εκπονήθηκε από το διεθνή οργανισμό Global Earthquake Model (GEM), κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα. Η Αττική είναι η πιο ευάλωτη περιοχή της χώρας. 

 

Είναι προφανές ότι πρέπει να κινητοποιηθούμε. Τα καταστροφικά γεγονότα μας ξεπερνούν. Δεν πρέπει να τρέχουμε πίσω από τα γεγονότα, αλλά να βρισκόμαστε  μπροστά από αυτά. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολλά από τα προβλήματα που προκύπτουν λόγω φυσικών καταστροφών στη χώρα έχουν τις ρίζες τους στις προηγούμενες δεκαετίες. Με την πλήρη ανοχή και συχνά σύμπραξη του κράτους, κεντρικού και τοπικού, μπαζώσαμε ρέματα, εκτρέψαμε κοίτες ποταμών, καταπατήσαμε εδάφη, χτίσαμε αυθαίρετα και μάλιστα συχνά σε ακατάλληλα εδάφη, καταστρέψαμε τα δέλτα ποταμών, προκαλέσαμε ποικίλες παρεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον και ενάντια στους φυσικούς νόμους. 

 

Τώρα πλέον η κεντρική κυβέρνηση καλείται όχι να λάβει μόνη αυτή νέες αποφάσεις για την πολιτική προστασία. Καλείται να λάβει αποφάσεις αφού πρώτα προκαλέσει έναν εθνικό διάλογο, αφού ακούσει τις εμπειρίες και προτάσεις των πλέον αρμόδιων επιστημόνων, της τοπικής αυτοδιοίκησης, των επιμελητηρίων. 

 

Σε κάθε περίπτωση, ειδικά για την περιφέρεια Αττικής εμείς ετοιμάζουμε τις προτάσεις μας που εντάσσονται σε ένα γενικότερο «Στρατηγικό Σχέδιο Ανθεκτικότητας της Αττικής» και το οποίο σύντομα θα δει το φως της δημοσιότητας. 

  

*Ο Δρ. Γεράσιμος Α. Παπαδόπουλος είναι Σεισμολόγος, Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, Επιστημονικός συνεργάτης της UNESCO, υποψήφιος περιφερειακός σύμβουλος με την «Οικολογική Συμμαχία για την Περιφέρεια Αττικής» στο νότιο τομέα.